کلاس اولی&zwnj های جرم - وبلاگ داستان نویسی

در این چندماه اخیر و البته با گردنکشی های غیرقابل کنترل کووید 19، آن قدر تعداد جرم اولی ها بالا رفت که مردادماه امسال، دادِ رئیس آگاهی تهران درآمد و در مصاحبه ای گفت: بیش از 50 درصد دستگیرشدگان سرقت ها در سه ماه اخیر، بار اولی بودند. با توجه به این که مشاغل زیادی از دست رفته، عده ای که سابقه ندارند هم به سمت سرقت کشیده شده اند. یکی از جرایمی که با افزایش بیکاری زیاد می گردد، سرقت است. به نظر من، در همه جوامع این مساله مصداق دارد و مربوط به ایران و تهران نیست. بر اساس اعلام او، در سال های گذشته، نسبت دستگیری مجرمان سابقه دار به بار اولی ها 50 به 45 درصد بود و بیش از 50 درصد مجرمان، سابقه دار وکمتر از 45 درصد بار اولی بودند، اما درحال حاضر تقریبا این میزان مساوی است.

به خاطر شیرخشک بچه ام، سرقت کردم

یکی از معروف ترین جرم اولی ها که خبر آن بازتاب زیادی در رسانه ها داشت، پدر جوانی بود که برای اولین بار و به خاطر تهیه شیرخشک نوزادش، دست به سرقت مسلحانه از بانک زد. ماجرا، 15 اسفند 96 رقم خورد. مرد جوان ساعت 9 و 40 دقیقه صبح در حالی که سر و صورتش را با پارچه پوشانده بود، با اسلحه ای که به گفته خودش، پلاستیکی بود، به بانک رسالت شعبه احمدآباد مشهد رفت. اسلحه اش را با دستانی لرزان به سمت متصدی بانک گرفت و از او خواست پول ها را بدهد. متصدی بانک که به شدت ترسیده بود، از ترس جانش، بدون بحث با دزد پول ها را در کوله پشتی دزد جوان ریخت. پس از آن، دزد جوان سوار موتورش شد و فرار کرد، اما طولی نکشید که دستگیر شد او در اعترافات خود گفت که فرزندش به شیرخشک نیاز داشت و چون قادر به تهیه آن نبود، دست به سرقت زد. او با صدایی لرزان در مقابل دوربین های صدا و سیما گفت:آن روز از بانک 17 میلیون و 200هزار تومان سرقت کردم و پس از سرقت و در اولین اقدام، دو قوطی شیرخشک برای کودکم خریدم. باقیمانده پول را برگرداندم، چون من دزد نیستم و تحت فشار شدید اقتصادی این کار را کردم. من حاضرم نان خشک بخورم، اما کنار زن و بچه ام باشم.

شهریه دانشگاه نداشتم

دانشجوی جوان آرزوهای دور و درازی برای خودش داشت و به این فکر می کرد که پس از تمام شدن تحصیلش، مشغول کار گردد و بعد هم ازدواج کند، اما به گفته خودش، مشکل اقتصادی باعث شد تا برای اولین بار دست به سرقت بزند. آن طور که تعریف می کند، از مدت ها پیش و با شیوع کرونا، او و پدرش بیکار شده بودند و به همین خاطر، حتی توان پرداخت شهریه دانشگاهش را هم نداشت. او با یکی از دوستانش درددل کرد و دوستش هم به او پیشنهاد انجام سرقت داد. می گوید او ابتدا زیر بار سرقت نرفت، اما نداشتن پول برای پرداخت شهریه دانشگاه باعث شد تا پس از مدتی تردید، پیشنهاد دوستش را قبول کند. پس از این که نحوه سرقت را از او یادگرفت، دنبال طعمه برای سرقت رفتند. می گوید: سوار بر موتورسیکلت در خیابان های شهر پرسه می زدم و با دیدن زن های تنها در خیابان های خلوت با تهدید از آنها سرقت می کردم. گوشی های سرقتی را هم در سایت های اینترنتی به فروش می رساندم، اما خیلی طول نکشید که از طریق دوربین های مداربسته شناسایی شدم.

اولین سرقت مرد 49 ساله

سرقت سن و سال نمی شناسد. گاهی این سرقت در دوران کودکی اتفاق می افتد، گاهی در دوره نوجوانی، جوانی یا حتی میانسالی. اتفاقی که دی ماه گذشته برای یک مرد 49 ساله افتاد و به گفته خودش برای اولین بار دست به سرقت زد. 27 دی ماه، ماموران در حال گشتزنی در خیابان بودند که به آن ها اعلام شد دزدی یک گوشی تلفن همراه از یکی از تعاونی های پایانه مسافربری جنوب تهران سرقت کرده است.

در بررسی دوربین های مداربسته مشخص شد مرد میانسالی وقتی در حال عبور از مقابل یک تعاونی این پایانه بود، متوجه شد کسی در آن حضور ندارد. سپس از قسمت هلالی گیشه رد شد و پس از برداشتن گوشی یکی از کارکنان این تعاونی، پا به فرار گذاشت. البته فرار او خیلی طول نکشید و تصاویر او در اختیار ماموران گشت پلیس قرار گرفت. سه روز جست وجو برای دستگیری دزد ادامه داشت که ناگهان ماموران متوجه اش شدند و به او فرمان ایست دادند، اما دزد میانسال فرار کرد و ماموران پس از زمینگیر کردن او، دستگیرش کردند. او دربازجویی ها گفت:پول لازم بودم و برای همین تصمیم گرفتم گوشی کارمند تعاونی را سرقت کنم. تا به حال دزدی نکرده بودم و به خاطر فشار اقتصادی دست به این کار زدم.

سرقت آقا مهندس

مشکل اقتصادی چنان فشاری به مرد جوان آورد که با وجود داشتن تحصیلات عالیه، دست به سرقت زد. او مهندس عمران بود، اما به دلیل بیکاری مداوم و نداشتن یک شغل مناسب برای اولین بار دست به سرقت زد: من اگر تنها بودم، تحمل این را داشتم که با نداری بسازم، اما زن و بچه ام را چه می کردم؟ تا کی می توانستم شرمنده آنها باشم؟ اگر کار ثابتی داشتم که با آن می توانستم اموراتم را بگذرانم، چه نیازی داشت دست به سرقت بزنم؟ مرد جوان در حالی که پشت به دوربین صدا و سیما داشت، در خصوص نحوه ارتکاب اولین سرقت خود گفت: دو نفر از دوستانم متوجه شده بودند دست و بالم تنگ است، مرا همراه خود بردند. وقتی به خانه ای رسیدیم، به من گفتند چند دقیقه اینجا بایست تا برگردیم. وقتی برگشتند، به من 20 میلیون تومان دادند و بعد برگشتیم به خانه، اما چند روز بعد دستگیر شدم. تجربه خوبی نبود و این اولین وآخرین سرقتی بود که مرتکب آن شدم.

برق گرفتگی، تاوان اولین سرقت

30 مردادماه امسال، گزارش قطعی برق در منطقه اکباتان به ماموران شرکت برق اعلام شد. وقتی ماموران برای رفع مشکل به آن جا رفتند، با بدن نیمه جان مردی روبه رو شدند که کنار وسایل و ابزاآلات سرقت کابل برق، بیهوش روی زمین افتاده بود. دزد نیمه جان به بیمارستان منتقل شد. شرایط او به گونه ای بود که پزشکان فکر می کردند زنده نمی ماند اما او با خوش شانسی بعد از هفت روز از کما خارج شد، اما به خاطر شدت برق گرفتگی، پنج انگشت دست راست مرد 40 ساله قطع شد. وی پس از بهبودی به جرم خود اعتراف کرد:

سابقه سرقت داری؟

اولین بارم است.

چرا دست به سرقت زدی؟

بعد از اخراج از محل کارم، برای پیدا کردن کار به هر جایی سر زدم اما کاری پیدا نکردم. تا این که پسر جوانی گفت برایت کاری سراغ دارم که می توانی کلی پول به جیب بزنی. او ما را به کنار پست برق آورد و با تجهیزات کامل سرقت کابل های برق را آغاز کرد. از تیر برق بالا رفتم و با دست راستم کابل را گرفتم که محکم به زمین پرت شدم و از هوش رفتم تا این که در بیمارستان به هوش آمدم.

ویژگی های جرم اولی ها

دکتر میرحامد خانی، جرم شناس: جرم اولی ها افرادی هستند که به دلایل مختلفی مانند شوخی و تفریح، کنجکاوی یا ترحم به افراد دیگر با انگیزه رابین هودی و البته بدون نقشه قبلی و برنامه ریزی مرتکب جرم می شوند. بنابراین اینها افرادی نیستند که سراغ جرایم پیچیده بروند و همدست و نیت و نقشه قلبی داشته باشند، بلکه مرتکب جرایم ساده و سرقت های کوچک می شوند.

در بسیاری از موارد، چون بار اولی ها، عزم و قصد جدی برای ارتکاب جرم ندارند، به همین دلیل، براحتی نیز دوباره به سمت جامعه بازمی گردند. این طور نیست که فکر کنیم چون چنین فردی یک بار مرتکب جرم شد، پس آلوده شد و دیگر راه نجاتی برای او متصور نباشیم. لزوما چنین چیزی رخ نمی دهد.

اگر این فرد مورد سرزنش دوستان قرار گیرد یا اگر والدینش متوجه جرم او شدند، به او تذکر دهند و با ملاطفت با او برخورد کنند، او به جامعه بر می گردد، اما اگر مورد تشویق قرار گیرد و کسی او را سرزنش نکند، ریسک جرم ارتکابی و عمل خود را پایین و ساده می بیند و این حس در فرد ایجاد نمی گردد که اقدامش جرم و پرریسک است. مثلا اگر کسی برای اولین بار سراغ مواد مخدر برود یا صندوق صدقات را خالی کند، شاید مردم هیچ تذکری به این فرد ندهند و او را سرزنش نکنند. نتیجه چنین رفتاری از سوی مردم، کاهش ریسک آن جرم در جامعه است. مجموعه این مسائل روی هم باعث می گردد تا ناهنجاری و تبعات سوء آن تشدید گردد.

آسیب های روانی اولین سرقت

دکتر تاجیک الماسی، روانشناس: جرم، یعنی ارتکاب یک رفتار خلاف قانون که با هنجارهای جامعه، همخوانی ندارد و این عدم تضاد و همخوانی شخص را دچار تنش روحی و تعارض می کند و دچار عذاب وجدان می گردد. به طور کلی، چند عامل در وقوع جرم موثر است. اولین عامل آن، وجود زمینه های شخصیتی است. یعنی بعضی افراد در اثر فشار، چارچوب اخلاقی خود را کنار گذاشته و مرتکب جرم می شوند، در مقابل بعضی دیگر نیز تحت هیچ شرایطی از اصول خود عدول نمی کنند. پس فردی که زیربار فشار، خرد می گردد، زمینه شخصیتی ارتکاب جرم در او وجود دارد. عوامل اجتماعی، مانند التهابات اجتماعی، شرایط اقتصادی و در شرایط فعلی شیوع کرونا نیز باعث می گردد تا این عوامل دست به دست هم داده و شرایط را برای ارتکاب جرم در بعضی افراد فراهم کند.

یکی دیگر از مسائل ما، فضای اجتماعی کشور است که مانع از این می گردد شهروندان قانون مداری داشته باشیم. یعنی وقتی خبر اختلاس منتشر می گردد، تنها یک خبر نیست، بلکه این پالس به رده های پایین تر جامعه داده می گردد که اگر افراد قدرتمندی مرتکب اختلاس شدند، پس ما هم برای تامین نان شب مان می توانیم سرقت کنیم و با این دلیل تراشی ها، شاهد نقض قانون هستیم.

پس از ارتکاب جرم، اگر فرد جرم اولی باشد، در صورتی که احساس گناه ناشی از آن را نتواند مرتفع کند، آن را تکرار کرده و تبدیل به رویه او می گردد. به همین علت، بسیاری از کارشناسان معتقدند تا جایی که امکان دارد، افراد زیر 18 سالی که مرتکب جرم می شوند، به کانون اصلاح و تربیت اعزام نشوند، چرا که در کانون، افراد خلافکار دیگر حضور دارند و باعث می گردد شیوه های قانون شکنی متعددی را از هم دوره ای های خود فراگیرند.

بنابراین توصیه ما به بار اولی ها این است که خود و اطرافیانش به روانشناس مراجعه کنند تا علت بروز این رفتار در او ریشه یابی گردد. ضمن این که با همدلی و همراهی و برگرداندن او به محیط سالم، یک کنترل اخلاقی درونی در او شکل می گیرد که مانع از ارتکاب مجدد جرم می گردد، اما اگر با برچسب متهم و مجرم با او برخورد گردد، به تدریج آمادگی بیشتری برای تکرار جرم پیدا می کند.

فقر و بیکاری، ریشه آسیب های اجتماعی

دکتر امان الله قرایی مقدم جامعه شناس: معیشت رابطه مستقیمی با اقتصاد دارد و اگر معیشت جامعه دچار مشکل گردد، به تبع آن، انواع آسیب های اجتماعی افزایش پیدا می کند. یعنی شما از هر دیدگاهی به این موضوع نگاه کنید، چه از دید ماتریالیست هایی مانند مارکس و انگلز و چه از دیدگاه ذهنی گرایانی مانند وبر؛ این یک قانون است. البته عوامل دیگری نیز دخیل است، اما اصل و بنیاد، همان معیشت است که به آن اشاره کردم. در این بین، افزایش آمار جرم اولی ها، زنگ خطر را به صدا درآورده است. این یعنی این که جامعه دچار فقر و بیکاری است و عده ای هیچ درآمدی ندارند و تامین نمی شوند.در جامعه، دو نیروی برانگیزنده و بازدارنده بر افراد وارد می گردد.

هرگاه در جامعه ای، نیروی برانگیزنده مانند پدر و مادر، باورهای شخصی، محل زندگی و دوستان بر نیروهای بازدارنده مانند پلیس و قوه قضاییه برتری پیدا کند، اینجا باید منتظر افزایش وقوع جرم باشیم. زیرا نیروی برانگیزنده به کار و لباس و خواب نیاز دارد و به همین دلیل چنین نیرویی به فرد برای ارتکاب جرم فشار وارد می کند تا با آن جرم، نیازهای طبیعی خود را فراهم کند. البته باید مسائلی مانند فقر و بیکاری را رفع کرد، اما قانونگذار در خصوص جرم اولی ها رافت به خرج داده و اگر مرتکب جرمی گردد، با او با عطوفت برخورد کرده و گذشت می کند، اما اگر جرم تکرار گردد، بخشش دیگر جایگاهی ندارد و اینجا برچسب مجرم سابقه دار به او می خورد و در این صورت در امور روزانه خود دچار مسائل بسیار عدیده ای می گردد.

لیلا حسین زاده - ضمیمه تپش روزنامه خبرنگاران