چیستان هدردهی آب در کویر

به گزارش وبلاگ داستان نویسی، واژه بیابان- بی آبان- گویای طبیعت بی آبی در زبان فارسی و در پهنه های سرزمین های ایرانی از کردستان سوریه تا کاشغر در غرب چین است؛ چنانکه امیر الشعرای دوره سلجوقی، معزی فرموده:از حلب تا کاشغر میدان سلطان سنجر است.

چیستان هدردهی آب در کویر

همه می دانیم که آب در کویر (بیابان) کمیاب و نایاب است. ایرانیان چند هزار سال قبل از کشف رابطه کمیابی و قیمت توسط آدام اسمیت، مبدع علم اقتصاد مدرن، می دانستند آب کمیاب گران است. اختراع قنات، سرداب و آسیای بادی عمودی(Persian Wheel) نشانه نبوغ پیشینیان ما در تمدن ایرانی و قرون گذشته برای مبارزه با خشک دستی طبیعت بوده است. متأسفانه سیاست های اجرائی مربوط به مصرف آب در ایران، از زمان تشکیل وزارتخانه آب و برق در دهه 1340، باوجود تلاش فراوان در ایجاد شبکه های نوین آبیاری، ساخت سدها و آبخوان ها برخلاف هدف، بیابان زایی را گسترش داده و به کمیابی آب در سرزمین ما افزوده است.

این میراثی نامتناسب از نسل حاضر با دستاوردهای گذشته ایرانیان در کار آب است. قنات های خشکیده در سراسر ایران زمین و به ویژه در یزد، بهترین گواه ناکارآمدی و نادرستی سیاست ها و رویکردهای نسل حاضر درباره آب زندگی آفرین بوده است. البته بوروکرات ها کماکان خود را مالک این مهم می دانند؛ بدون آنکه مفاهیم توسعه و آمایش را آموخته باشند(1)؟! اکنون وزیر محترم نیرو با دید علمی، در پی جست وجوی راه عاقلانه و مالی برای کاهش مصرف آب در استان کویری یزد هستند. این وظیفه همگان است که برای پاسخ دادن به پرسش وزیر محترم بکوشیم. پیشنهاد من هم مثل جناب وزیر خنک کردن ساختمان ها در استان یزد، بدون استفاده از کولر آبی است. وزیر محترم به درستی اعتراض دارد که چگونه در شهر یزد 400 هزار کولر، در ماه های طولانی گرمی هوا، میلیون ها مترمکعب آب هدر می دهند. اگر جناب وزیر جویای راهکار هستند، پیش احتیاج رهایی از هدردهی آب در کویر قیمت گذاری صحیح آب کمیاب در کشور است.

از آنجا که در دنیای معاصر آب و هوا دیگر مجانی نیستند و شکل کالایی دارند، صرفه جویی در هزینه واقعی آب و هوا می تواند هزینه تغییر شیوه ها را تأمین کند. قیمت گذاری در حیطه تخصص مهندسان آب نیست و بهای آن را باید بر اساس ارزش مابازایی (Opportunity Cost به دست آورد. تئوری های پروفسور هتلینگ (Hoteling) راهگشای خوب این مدل قیمت گذاری برای ذخایر کاهنده در مقدار و تمام شدنی ها است. براساس این باید قیمت گذاری آب در ایران به ویژه در کویر را با محاسبه معکوس قیمت آب شرب تجاری (آب در بطری) به دست آورد؛ چون آبی که در کولرهای آبی مصرف می گردد، آب تصفیه شده قابل نوشیدن است. پس از اینکه قیمت آب معلوم شد، طبق ماده 12 قانون حمایت از فراوری می توان معادل قیمت نهایی این آب کمیاب را به عنوان کالای صرفه جویی شده صرف تأمین هزینه های سرمایه ای شیوه جایگزین کرد.البته برای تفهیم قیمتی آب نزد مردمان، حداقل باید یک سال کار اجتماعی/مالی گسترده و فراگیری به صورت کمپین ملی انجام گردد. مثلا باید ارزش فعلی (Present Value) را از دید تعهد اجتماعی نسل حاضر برای زندگی و رفاه نسل های آینده با همگان به گفت وگو گذاشت و آموزش داد. باید اطلاع رسانی و آموزش را به گونه های مختلف در محافل، جراید و رسانه ­ها مرور و پیگیری کنیم تا بتوانیم کارایی مالی آب، انرژی و سرمایه را افزایش داده و به اشتغال زایی و افزایش فراوری ملی یاری کنیم. مبادا شتابزدگی و بی برنامگی موجب گردد که مانند اصلاح ضروری قیمت بنزین در ورطه پوپولیسم افتد.

پیشنهاد حاضر بر دو اصل بنا شده است:

1. جانشین کردن کولرهای آبی با بازگشت به سیستم سردابی و بادگیری معکوس به یاری کمپرسور یخچالی روی اصل کارنو (Carnot) در انتقال سرما و گرما

2. به کارگیری هوای سردابی و قناتی با هوای آزاد محیط به عنوان منبع برودت در فصل گرما و منبع گرمایش در فصل سرما، با یاری پمپ حرارتی (Heat Pump).

ویژگی پمپ حرارتی که نمونه آن در همه یخچال های برقی خانگی وجود دارد، در این است که می تواند برودت را با فشار کمپرسور از محیط گرم تر به محیط سردتر مجاور منتقل کند. البته اگر هوای محیط تأمین نماینده برودت (مثل هوای داخل سرداب های یزد) یا در هر مکان که از عمق هشت متری زمین بتواند مبادله هوا کند، از درجه هوای مطلوب کمتر باشد، کارایی برق مصرفی در پمپ حرارتی برای خنک کردن فضای کار و نشیمن بسیار بالاتر می رود.

فرض کنید در یک روز گرم تابستانی درجه حرارت در یزد بالای 40 درجه سانتی گراد و گرمای مطلوب در محل کار و نشیمن 25 درجه باشد. می دانیم در این حالت هوای سرداب بیش از 10 درجه از هوای محیط سردتر است. بنابراین باید مکنده هوا برای پمپ حرارتی را از سرداب یا چاه قنات گذاشت و با هزینه کم در گرمای قلب الاسد یزد فضاهای زیستی را خنک کرد و در حد مطلوب نگه داشت.

خانه های قدیمی در مناطق گرمسیری هوا را از سرداب ها می گذراندند و حتی بدون احتیاج به بادبزن هوای طبقه همکف را تا حدی خنک می کردند. در شهرستان اردکان یزد قناتی وجود داشت که در 10متری عمق خانه ها گردش می کرد که دمای هوا و آب موجود در دهلیز و پایاب های آن در طول سال ثابت و 20 درجه بود. این دهلیزها پناهگاه ساکنان خانه در روزهای گرم سال بود. این سرمایه ملی با سازه های آجری و راه پله های وسیع در زیرزمین به یک حوض خانه و پایاب منتهی می شد. هرچند آن قنات را نسل ما خشکانده ولی هوای خنک کماکان در 10متری پایین وجود دارد که با یک هواساز به سادگی قابل انتقال به سطح زمین است. جالب اینکه همین هوا در روزهای سرد سال همان درجه حرارت حدود 20 درجه سانتی گراد را دارد که می تواند با یک پمپ حرارت با مصرف برق بسیار کم، منبع حرارت خوبی برای ساختمان ها باشد بدون اینکه سوخت مستقیما صرف ایجاد گرما و فراوری گازهای گلخانه ای گردد. البته پمپ های حرارتی چند فصلی با یک والو برگشت پذیر می توانند در طول سال سرما و گرمای مطلوب را تأمین نمایند؛ بدون اینکه ذره ای آب مصرف نمایند.

کتاب فهم توسعه اثری جاودان از استادم پروفسور داگلاس نورث خواندنی است.

منبع: اتاق بازرگانی ایران
انتشار: 23 دی 1398 بروزرسانی: 6 مهر 1399 گردآورنده: romantizm.ir شناسه مطلب: 265

به "چیستان هدردهی آب در کویر" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "چیستان هدردهی آب در کویر"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید